Η Αντίσταση των Οχυρών – 70 χρόνια πριν

Η Ελλάδα φέτος γιορτάζει την 70η επέτειο της ιστορικής Μάχης των Οχυρών (ΡΟΥΠΕΛ, ΙΣΤΙΜΠΕΗ, ΝΥΜΦΑΙΑΣ, ΕΧΙΝΟΥ, ΛΙΣΣΕ κ.α). Στιγμές ηρωισμού σε όλο τους το μεγαλείο, γράφουν μια ακόμα χρυσή σελίδα στην ιστορία της Ελλάδας.

Οι Γερμανοί από τον Δεκέμβριο του 1940, είχαν καταστρώσει σχέδιο επιχείρησης κατά της Ελλάδος, υπό την επωνυμία «Μαρίτα» (το οποίο όμως ήταν επιβοηθητικό του σχεδίου «Μπαρμπαρόσα» που ρύθμιζε τα της εισβολής στη Ρωσία) και θα εφαρμοζόταν μόνο εάν η αγγλική στρατιωτική παρουσία στην Ελλάδα θα απειλούσε εκτός από τα ρουμανικά πετρέλαια και τα νότια πλευρά του γερμανικού στρατού όταν θα άρχιζε η επίθεσή του κατά αυτής.

Όταν η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να δώσει τη συγκατάθεση της για την έλευση βρετανικών δυνάμεων στη χώρα τον Φεβρουάριο του 1941 και οι δυνάμεις αυτές έφθασαν τον Μάρτιο, τότε πλέον δεν ετίθετο θέμα εάν θα υπάρξει γερμανική εισβολή, αλλά μόνο πότε αυτή θα ελάμβανε χώρα.

Στις 05.30 της 6ης Απριλίου 1941 ο Γερμανός πρέσβης στην Αθήνα, Πρίγκιπας Βίκτωρ Έρμπαχ επέδιδε το τελεσίγραφο-διακοίνωση στον πρωθυπουργό Κοριζή, ανακοινώνοντας ότι την ίδια ώρα παραδιδόταν νότα και στον Έλληνα πρέσβη στο Βερολίνο, με την οποία διατυπώνονται ισχυρισμοί…περί παραβιάσεως της ελληνικής ουδετερότητας και αναγγέλλεται, απλά, ότι τα γερμανικά στρατεύματα έχουν εισβάλει στο ελληνικό έδαφος.

Από τις 05.15, δηλαδή πριν να επιδοθεί η γερμανική διακοίνωση στον Έλληνα πρωθυπουργό, εκδηλώνεται η πρώτη επίθεση γερμανικών δυνάμεων κατά των ελληνικών φυλακίων στα υψώματα Καλέ Mπαΐρ και Δεμίρ Kαπoύ του όρους Mπέλες (Κερκίνη). Μετά τις 05.30, η γερμανική επίθεση κατά των ελληνικών προφυλακών επεκτείνεται σε όλο το μέτωπο, από το Τριεθνές (στo δυτικό Μπέλες) μέχρι βόρεια της Κομοτηνής. Ήδη εναντίον της Ελλάδας ενεργούν δυνάμεις της 12ης Γερμανικής Στρατιάς, που υποστηρίζονται από την ισχυρότατη γερμανική αεροπορία.

Η πιο γνωστή μάχη ενάντια στους εισβολείς είναι αυτή του Οχυρού Ρούπελ. Πολύ γνωστή από τους δύο παγκοσμίους πολέμους είναι η οχυρή στενωπός του Ρούπελ, που σχηματίζεται μεταξύ του όρους Αγκίστρου και των ανατολικών προσβάσεων του Μπέλες, (μέσα από τη στενωπό αυτή ρέει ο ποταμός Στρυμόνας και κοντά στη βόρεια έξοδο της βρίσκεται η ελληνοβουλγαρική μεθόριος). 

Λόγω της στρατηγικής της σημασίας μετά τον Β' Βαλκανικό Πόλεμο κατασκευάσθηκε στη θέση αυτή ανασχετικό σύστημα οχυρών, από το οποία ισχυρότερο ήταν αυτό του Ρούπελ, που βρίσκεται προς τη βόρεια έξοδο της στενωπού.

6 Απριλίου 1941

H γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε στις 05.15 της 6ης Απριλίου. Για τον κανονισμό των βολών πυροβολικού είχε μεταφερθεί στα βόρεια του Στρυμόνα ένα δέσμιο στη γη αερόστατο, η παρουσία του ήταν προκλητική καθώς η ελληνικές δυνάμεις στερούσαν από αεροπορική κάλυψη. Ελάχιστα λεπτά αργότερα άρχισαν οι επιθέσεις από αεροσκάφη στούκας, στόχος τους εκτός από το οχυρό ήταν και το Κέντρο Αντίστασης Καπίνας.

Η γερμανική επίθεση στα ανατολικά του Ρούπελ

Στα ανατολικά του αριστερού υποτομέα του Συγκροτήματος Σιδηροκάστρου έδρασαν τα τάγματα ΙΙ/125 & ΙΙΙ/125, όπου σύμφωνα με το σχέδιο της επίθεσης έπρεπε πρώτα να καταλάβουν το ύψωμα 350 στο διάκενο των οχυρών Ρούπελ-Καρατάς. Για να μην καταληφθεί το ύψωμα πολέμησαν, η διμοιρία του φυλακίου Κούλας, και του 3ου λόχου προκάλυψης. Το ΙΙ/125 τάγμα πλησίασε, στις 06.40, το ύψωμα 350 και το κατέλαβε με αιφνιδιαστική επίθεση, ακολουθούμενο από το ΙΙΙ/125.

Επίθεση του ΙΙΙ/125 γερμανικού τάγματος

Εκμεταλλευόμενοι τις πτυχώσεις του εδάφους, οι Γερμανοί έφθασαν σε απόσταση 200 μ. από τα έργα του οχυρού Ρούπελ. Οι υπερασπιστές του οχυρού μαζί με την βοήθεια του Καρατάς και του πυροβολικού κατάφεραν να αποκρούσουν και της τρεις επιθέσεις του τάγματος. 

Διείσδυση του ΙΙ/125 γερμανικού τάγματος στα νώτα του Ρούπελ

Οι Γερμανοί του ΙΙ/125 τάγματος υποβλήθηκαν σε παρόμοιες δοκιμασίες, αλλά ήταν ο μόνος πραγματικός κίνδυνος για τις ελληνικές δυνάμεις καθ’όλοι την διάρκεια του αγώνα. Από τους 100 άντρες πέρασαν οι 60 με μια ομάδα βαρέων πολυβόλων και μια ομάδα διαβιβαστών. Οι υπόλοιποι λόχοι του τάγματος γνώρισαν την καταστροφή. Ο 5ος λόχος σχεδόν διαλύθηκε. Ο 8ος κατάφερε να περάσει το βράδυ της 6-7/4 και ενώθηκε με τα υπόλοιπα τμήματα το μεσημέρι της 7/4 με πολύ μεγάλες απώλειες.

7 Απριλίου 1941

Την αυγή του 7ης Απριλίου συγκροτήθηκαν τρεις περίπολοι του Ρούπελ με αποστολή την εκκαθάριση της περιοχής από τους εχθρούς και την αποκατάσταση της τηλεφωνικής επικοινωνίας. Αποτέλεσμα αυτής της περιπολίας ήταν η σύλληψη 14 αιχμαλώτων με 3 συσκευές ασυρμάτου και 2 όλμους. Επίσης δεν έλειψαν οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί, μάλιστα στις 7-8/4 τα στούκας χρησιμοποίησαν βόμβες 500 κιλών. Η υποχώρηση των Γερμανών και οι μικρές απόλυες των Ελλήνων υπερασπιστών ανύψωσαν το ηθικό των Ελλήνων. Ο Παπακωνσταντίνου σημειώνει χαρακτηριστικά: "Το ηθικών των στρατιωτών υπέροχον. Τους βομβαρδισμούς και την κόλασιν πυρός υποδέχοντο με ζητωκραυγάς".

Αγώνες εναντίον των Γερμανών στα νώτα του Ρούπελ

Η παρουσία των Γερμανών στα νότια του οχυρού Ρούπελ απασχόλησε τις ελληνικές δυνάμεις. Η διμοιρία αρμάτων που θα ενεργούσε με το απόσπασμα του Παπαχατζή δεν χρησιμοποιήθηκε λόγω εδαφικών δυσχερειών. Εναντίων των Γερμανών που είχαν καταλάβει το παρατηρητήριο της 7ης πυροβολαρχίας στο ύψωμα Τεπελάρ κινήθηκαν δύο διμοιρίες του 3ου λόχου υπό των Νιάνου και Παπαχατζή υπό τον ανθυπολοχαγού Καρατζά. Μετά από ολοήμερη μάχη, οι ελληνικές δυνάμεις κατάφεραν να απωθήσουν τους Γερμανούς στο ύψωμα Γκολιαμά ανάμεσα στο χωριό Κλειδί και το λόφο Λουτρών.

8 Απριλίου 1941

Στις 6:00 το πρωί της 8ης Απριλίου το οχυρό Ρούπελ δέχτηκε νέο σφοδρό βομβαρδισμό από την αεροπορία και το πυροβολικό, που συνεχίστηκε όλη την ημέρα. Οι Γερμανοί του ΙΙΙ/125 τάγματος ετοιμάστηκαν για νέα επίθεση με τρεις ομάδες εδάφους και μία διμοιρία σκαπανέων. Για το σκοπό αυτό ενισχύθηκε με δύο διμοιρίες του 13ου και 14ου λόχου.Οι απώλειες του οχυρού την ημέρα αυτή ήταν ένας νεκρός και τέσσερις τραυματίες οπλίτες ενώ οι υλικές ήταν ελάχιστες. Σημαντικές, αντίθετα, ήταν οι απώλειες του εχθρού. Ενέργειες για την εξουδετέρωση των Γερμανών στα νώτα του Ρούπελ. Πιο σοβαρή ήταν η κατάσταση στα νότια του οχυρού αφού το ΙΙ/125 τάγμα ενισχύθηκε από την κάθοδο των γερμανών δυνάμεων της 5ης Ορεινής Μεραρχίας στα δυτικά του Στρυμόνα.

Η κατάσταση χειροτέρεψε για την ελληνική πλευρά γιατί η Ομάδα Μεραρχιών διέταξε τα τάγματα του 41 Συντάγματος Πεζικού να επιστρέψουν στης αρχικές τους θέσεις μάχης. Η κατάσταση ήταν κρίσιμη καθώς η επόμενη προγραμματισμένη ενέργεια ήταν η διάβαση του Στρυμόνα από την 5η Ορεινή Μεραρχία.

9 Απριλίου 1941

Το οχυρό Ρούπελ υπέστη βομβαρδισμούς πυροβολικού και αεροπορίας και την ημέρα αυτή. Μέχρι το μεσημέρι οι βομβαρδισμοί ήταν μικρής έντασης αλλά από τις 14:00 μετατράπηκαν σε σφοδρούς. Στις 12:30, όμως, όταν επρόκειτο να εφορμήσουν τα τμήματα κρούσης, το ελληνικό πυροβολικό εξαπέλυσε στους χώρους εξόρμησης το φονικό πυρ και προκλήθηκαν πολλές και βαριές απόλυες στους Γερμανούς. Μετά από αυτό τα γερμανικά τμήματα άρχισαν να οπισθοχωρούν. Οι απόλυες του οχυρού ήταν πέντε νεκροί και έντεκα τραυματίες. Στις 17:00 προσήλθαν Γερμανοί κήρυκες για να γνωστοποιήσουν την συνθηκολόγηση του ΤΣΑΜ ζητώντας την παράδοση του οχυρού.

Ο διοικητής του, Ταγματάρχης Γεώργιος Δουράτσος απάντησε ότι τα οχυρά δεν παραδίδονται αλλά καταλαμβάνονται και ότι θα συνεχίσει τον αγώνα στερούμενος άλλων διαταγών. Ο κήρυκας διαβεβαίωσε στην στρατιωτική του τιμή ότι δεν επρόκειτο για απάτη και όρισε συνάντηση για την 6:00 της επόμενης 10/4. Το οχυρό επικοινώνησε με τη Μεραρχία όπου κοινοποίησε την συνθηκολόγηση. Η αντίδραση των ανδρών του οχυρού ήταν ότι ο αγώνας έπρεπε να συνεχιστή. 

Την 10 Απριλίου 1941 έλαβε χώρα η παράδοση του οχυρού. Τα γερμανικά τμήματα "μας εσεβάσθησαν και μας ετίμησαν", σύμφωνα με την έκθεση Πλευράκη. Έξω από το οχυρό ήταν παραταγμένο γερμανικό τμήμα και απέδωσαν τιμές. Ο εντεταλμένος για την παραλαβή του οχυρού Γερμανός αξιωματικός συγχάρηκε τον διοικητή του, Ταγματάρχη Γεώργιο Δουράτσο, διαβεβαιώνοντας τα συγχαρητήρια και το θαυμασμό των ανωτέρων του. Τόνισε μάλιστα ότι για τους Γερμανούς αποτελούσε τιμή και υπερηφάνεια ότι είχαν ως αντίπαλο έναν τόσον ηρωικό στρατό. 

Σχετικά με τις απώλειες των εμπολέμων στον αριστερό υποτομέα του Συγκροτήματος Σιδηροκάστρου, ο Πλευράκης σημειώνει στην έκθεση του: "Αι απώλειαι ασήμαντοι έναντι τοιούτου αγώνος ώστε περιορισθεί σε 4 νεκρούς αξιωματικούς και 40 άνδρες, τραυματίες 2 αξιωματικοί και 150 άνδρες. Απεναντίας του αντιπάλου βαρύταται ως μαρτυρούν τα υπάρχοντα νεκροταφεία και ας αποσιωπώ δια λόγους σκοπιμότητος".

Σαν ελάχιστος φόρος τιμής σε όλους όσους έλαβαν μέρος στις μάχες των Οχυρών και κυρίως σε όσους σκοτώθηκαν σε αυτές, αναφέρονται όλα τα Οχυρά και οι Διοικητές τους :

ΟΧΥΡΟ ΠΟΠΟΤΛΙΒΙΤΣΑ Λοχαγός Θελούνης.

ΟΧΥΡΟ ΙΣΤΙΜΠΕΗ Ταγματάρχης Πικουλάκης Ξανθός.

ΟΧΥΡΟ ΚΕΛΚΑΓΙΑ Λοχαγός Ζακυνθινός Τηλέμαχος.

ΟΧΥΡΟ ΑΡΠΑΛΟΥΚΙ Ταγματάρχης Καραθάνος Δημήτριος.

ΟΧΥΡΟ ΠΑΛΗΟΥΡΙΩΝΕΣ Ταγματάρχης Χατζηγεωργίου Αλέξανδρος.

ΟΧΥΡΟ ΡΟΥΠΕΛ Αντισυνταγματάρχης Δουράτσος Γεώργιος.

ΟΧΥΡΟ ΚΑΡΑΤΑΣ Ταγματάρχης Κοντογιάννης Αστέριος.

ΟΧΥΡΟ ΚΑΛΗ Ταγματάρχης Κωστόπουλος Κων/νος.

ΟΧΥΡΟ ΠΕΡΣΕΚ Λοχαγός Θύμης Σπυρίδων.

ΟΧΥΡΟ ΜΠΑΜΠΑΖΩΡΑ Ταγματάρχης Κώτσης Αναστάσιος.

ΟΧΥΡΟ ΜΑΛΙΑΓΚΑ Λοχαγός Θεωδορόπουλος Ευστάθιος.

ΟΧΥΡΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙ Λοχαγός Δαράτος Σπυρίδων.

ΟΧΥΡΟ ΠΑΡΤΑΛΟΥΣΚΑ Λοχαγός Δρακουλαράκος Σταύρος.

ΟΧΥΡΟ ΝΤΑΣΑΒΛΗ Υπολοχαγός Κόνιαρης Ιωάννης.

ΟΧΥΡΟ ΛΙΣΣΕ Ταγματάρχης Δετοράκης Γεώργιος.

ΟΧΥΡΟ ΠΥΡΑΜΟΕΙΔΕΣ Λοχαγός Ρογκάκος Παναγιώτης.

ΟΧΥΡΟ ΚΑΣΤΙΛΛΟ Λοχαγός Θεοδωράκης Γεώργιος.

ΟΧΥΡΟ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ Λοχαγός Χατζίκος Γεώργιος.

ΟΧΥΡΟ ΜΠΑΡΤΙΣΕΒΑ Λοχαγός Δημίδης Παναγιώτης.

ΟΧΥΡΟ ΕΧΙΝΟΥ Ταγματάρχης Δρακούσης Χρήστος.

ΟΧΥΡΟ ΝΥΜΦΑΙΑΣ Ταγματάρχης Αναγνωστός Αλέξανδρος.

Ένδειξη επίσης των στιγμών στον αγώνα των Ελλήνων κατά της γερμανικής εισβολής, είναι η επί μία ολόκληρη ημέρα αντίσταση του πυροβολείου Π8, με επικεφαλής τον έφεδρο λοχία Δημήτριο Ίτσιο.

Την 6η Απρλίου 1941, ημέρα της εισβολής των γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα, στην περιοχή Μπέλλες, υποτομέας Ροδοπόλεως, το πολυβολείο Π8 ενώ όλα τα υπόλοιπα μετά τη σφοδρή επίθεση είχαν σιγήσει, συνέχισε να μάχεται και μόνο αφού κατόπιν εντολής του αρχηγού του, λοχία Ίτσιου Δημητρίου άδειασε και τα 38.000 φυσίγγια του κατά των εισβολέων, σίγησε. 

Μετά την έξοδό τους από το πολυβολείο ο Γερμανός επικεφαλής αξιωματικός μιας ομάδας Γερμανών που τους είχαν περικυκλώσει, σε άπταιστα Ελληνικά ζητά τον αρχηγό του πολυβολείου Π8. Ευθυτενής, με αγέρωχη αξιοπρέπεια χωρίς ίχνος πρόκλησης και κούφιας επίδειξης, κάνει ο Ίτσιος δυό-τρία βήματα μπροστά, χαιρετά στρατιωτικά το Γερμανό Αξιωματικό και με σταθερή φωνή αναφέρει: - Ίτσιος Δημήτριος, λοχίας πεζικού.

Ξαφνιάζεται ο Γερμανός αξιωματικός και στα μάτια του εύκολα θα μπορούσε να διακρίνει κανείς το θαυμασμό του για το παλληκάρι.

- Συγχαρητήρια λοχία. Με τη γενναιότητά σου ζωντάνεψες εδώ πάνω, σε τούτα τα βουνά, την πανάρχαια ιστορία των προγόνων σου, του λέει. Αμέσως μετά του κάνει νεύμα να τον ακολουθήσει. Τον οδηγεί στο ξέφωτο μπροστά από το πολυβολείο, και δείχνοντας του τις δεκάδες των πτωμάτων των στρατιωτών του - πάνω από 200 κατά έγκυρη εκτίμηση- του λέει. - Αυτό που βλέπεις λοχία είναι έργο δικό σου. Ο Ίτσιος γαλήνιος απαντά λακωνικά: - Έπραξα το καθήκον μου. - Εσύ έπραξες το καθήκον σου. Τώρα η σειρά μου να "εκτελέσω" κι εγώ το δικό μου καθήκον, του απαντά ο Γερμανός. Και μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Ελλήνων και Γερμανών στρατιωτών, βγάζει το πιστόλι του και στυλώνοντάς το στον κρόταφο του παλληκαριού τον εκτελεί εν ψυχρώ.

Στον Δημήτριο Ίτσιο απονεμήθηκε μετά θάνατον ο βαθμός του Επιλοχία και το Αργυρό Αριστείο Ανδρείας για την γενναιότητα και το θάρρος του, ενώ στη γενέτειρά του Άνω Πορόια έχει στηθεί η προτομή του.