Άμεση Δημοκρατία

Του ΠΕΡΙΚΛΗ ΚΟΡΟΒΕΣΗ

Η πρόσφατη επίσκεψη στην Ελλάδα του δημάρχου της ανδαλουσιανής κωμόπολης Μαριναλέντα, αν και πήρε δημοσιότητα αρκετή για να τον μάθει το πανελλήνιο, δεν πυροδότησε πολλές συζητήσεις για ένα θέμα που είναι πάντα επίκαιρο.

Αυτό της άμεσης δημοκρατίας που εφαρμόζεται με απόλυτη επιτυχία σε αυτή τη μικρή περιοχή του πλανήτη, σε πλήρη αντίθεση με το πνεύμα του απόλυτου καπιταλισμού. Ο Γκορντίγιο, ο δήμαρχος της πόλης, εκλέγεται με 75% εδώ και 30 χρόνια.

Η άμεση δημοκρατία είναι η μορφή του πολιτεύματος που είχε επιλέξει η αρχαία Αθήνα του Χρυσού Αιώνα (50ς-4ος αι. π.Χ.). Το κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η παντελής έλλειψη κράτους και όλη η εξουσία ήταν στην Εκκλησία του Δήμου. Δηλαδή στη Γενική Συνέλευση των ελεύθερων πολιτών. Είναι η αγαπημένη αναφορά όλων των κλασικών του αναρχισμού και αντικείμενο μελέτης χιλιάδων ερευνητών ανά τον κόσμο που έχουν αποδώσει θαυμάσια έργα, τα πιο πολλά ακόμα αμετάφραστα στη γλώσσα μας.

Υπάρχει ένας εθνικός μύθος που υποστηρίζει πως η Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε σαν μοντέλο για τις σύγχρονες δημοκρατίες δυτικού τύπου. Αν υποθέσουμε πως μπορούσε να ερχόταν στην Αθήνα ένας πολίτης της αρχαίας πόλης, θα διαπίστωνε πως το πολίτευμά μας είναι...ολιγαρχικό και όχι δημοκρατικό. Η κυβέρνηση θα του έμοιαζε σαν την «Τυραννία των τριάκοντα» που επιπλέον έχουν και ένα μονάρχη. Δηλαδή, τον αρχηγό του κόμματος που πάντα προορίζεται για πρωθυπουργός. Αν θέλουμε να ψάξουμε συγγενικά μοντέλα, αυτά θα τα βρούμε στις αναρχικές κοινότητες ανά τον κόσμο, πειράματα που δεν κατάφεραν να κάνουν τη δικιά τους πολιτεία.

Ενας δεύτερος μύθος που υπάρχει είναι πως η άμεση δημοκρατία επινοήθηκε μόνο στην Αθήνα. Σε μια συνάντηση που έγινε στο Παρίσι το 2000, μαζεύτηκαν καθηγητές πανεπιστημίου από πολλές χώρες και με διάφορες ειδικότητες (ανθρωπολόγοι, αρχαιολόγοι, ιστορικοί κ.λπ.) για να κουβεντιάσουν ακριβώς αυτό το θέμα. Οι εργασίες τους βγήκαν σε βιβλίο (Qui Veut Prendre La Parole - εκδόσεις Seuil). Την επιμέλεια του τόμου, που καταρρίπτει αυτήν την ανακρίβεια, την έχει ο Μαρσέλ Ντετιέν.

Στην αρχαία Ελλάδα ήταν πολλές εκατοντάδες οι μικρές κοινότητες που είχαν την ίδια ελευθερία και ισονομία με την Αθήνα. Για αιώνες πειραματίζονταν με μορφές ισότητας και ελευθερίας. Αρα η Αθηναϊκή Δημοκρατία δεν έπεσε από τον ουρανό, αλλά ήταν προϊόν μακράς ιστορικής εξέλιξης. Αλλά το πιο εντυπωσιακό απ' όλα είναι πως η άμεση δημοκρατία εφαρμόστηκε σε διάφορες εποχές, από λαούς και πολιτισμούς που δεν είχαν έρθει σε επαφή μαζί τους.

Στην Ιταλία του 11ου και 12ου αιώνα έχουμε δεκάδες πόλεις που κινούνταν με αυτές τις αρχές. Οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι ιστορικοί ανακάλυψαν τις κοινότητες των Κοζάκων που για τρεις αιώνες (14ος-16ος αι.) είχαν άμεση δημοκρατία. Και οι ανθρωπολόγοι που πήγαν πρόσφατα στο Νότιο Σουδάν για να μελετήσουν τα συστήματα συγγενείας, ανακάλυψαν τη φυλή Οσόλο που σχεδόν κάθε μέρα είχαν τη γενική τους συνέλευση για να αποφασίζουν για όλα τα πράγματα που τους αφορούσαν. Ολες οι μελέτες είναι εξαιρετικά θεμελιωμένες και ας ελπίσουμε πως θα βρεθεί κάποιος εκδότης να το μεταφράσει στα ελληνικά. Θα είναι μια προσφορά στην πολιτική σκέψη, μέσα από ένα βιβλίο που δεν είναι πολιτικό, αλλά αυστηρά επιστημονικό.

Σε αυτό το βιβλίο μπαίνει και το ερώτημα κατά πόσο η Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν κληρονόμος μιας παλιότερης αρχαϊκής κοινωνίας που είχε τέτοιες δομές ισότητας. Αλλά το ερώτημα εγκαταλείπεται αμέσως, γιατί δεν υπάρχει ελπίδα να βρεθούν οι αποδείξεις και κανείς ιστορικός δεν θα έπαιρνε αυτό το ρίσκο.

Το ερώτημα που μπαίνει από πολλούς είναι αν αυτά τα πράγματα είναι εφαρμόσιμα σήμερα. Π.χ. πώς θα μπορέσει να γίνει άμεση δημοκρατία στην Κίνα με το 1,3 δισ. του πληθυσμού της; Σίγουρα τόσο μεγάλο στάδιο δεν υπάρχει που να τους χωράει, ούτε ακόμα στην ίδια την Κίνα, που ειδικεύεται στις γιγαντιαίες κατασκευές. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι να αντιγράψουμε ένα αρχαίο μοντέλο που διαμορφώθηκε σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή.

Το θέμα είναι να καταλάβουμε τη φιλοσοφία της Δημοκρατίας. Τα υπόλοιπα είναι προβλήματα τεχνικής φύσης. Για τη Γαλλική Επανάσταση, για την Παρισινή Κομμούνα όπως και για όλους τους στοχαστές-επαναστάτες του 19ου αιώνα, η κλασική Αθήνα ήταν μια αναφορά και ένα μοντέλο. Αυτοί που δεν κατάλαβαν τίποτα ήταν ο Μαρξ και ο Ενγκελς. Τυχαίο; Μα γι' αυτό θα χρειαστεί να επανέλθουμε.