Μελίνα Μερκούρη - Μια θεά με το διάβολο μέσα της

Η Μελίνα Μερκούρη (Μαρία-Αμαλία Μερκούρη) γεννήθηκε στην Αθήνα, στις 18 Οκτωβρίου του 1920. Το περιβάλλον στο οποίο γεννήθηκε ήταν έντονα πολιτικό και καλλιτεχνικό, αφού ο πατέρας της Σταμάτης Μερκούρης υπήρξε βουλευτής από την ηλικία των 22 ετών, ενώ και ο παππούς της ήταν ο Σπύρος Μερκούρης, ένας από τους σπουδαιότερους δημάρχους της Αθήνας.

Το ταλέντο αλλά και η δίψα της Μελίνας Μερκούρη για τις τέχνες, εκδηλώθηκαν από πολύ νεαρή ηλικία. Τι πιο φυσικό άλλωστε, όταν το σπίτι της ήταν πάντα ανοιχτό σε σπουδαίους λόγιους και καλλιτέχνες της εποχής;

Το 1943 γράφεται στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και παρακολουθεί μαθήματα δραματικής έως το 1946. Στο μεταξύ, σε ηλικία 21 ετών παντρεύεται τον κατά πολύ μεγαλύτερό της Πάνο Χαροκόπο και μένει μαζί του μέχρι το 1962, οπότε και χωρίζουν.

Σε ηλικία 24 ετών πραγματοποιεί την πρώτη θεατρική της εμφάνιση με το θίασο των Γ. Παππά και Αντώνη Γιαννίδη στο έργο του Αλέξη Σολομού «Το Μονοπάτι της Λευτεριάς». Από τότε θα την απολαύσουμε σε πολλές… ακόμη θεατρικές επιτυχίες, όπως ο «Κορυδαλλός» του Ανούιγ, το «Γλυκό Πουλί της Νιότης» του Τεννεσί Ουίλλιαμς και το «Λεωφορείον ο Πόθος» το 1949, επίσης του Τεννεσί Ουίλλιαμς, στο Θέατρο Τέχνης, καθώς επίσης και σε θεατρικές σκηνές του Παρισιού. 

Το 1967 τη συναντάμε στη σκηνή του Broadway στο έργο «Ilya Darling». Η πιο πρόσφατη θεατρική παρουσία της ήταν στην «Ορέστεια» με το θίασο του Κάρουλου Κουν, το 1981.

Στον κινηματογράφο, οι ερμηνείες που την έκαναν διάσημη πέρα από τα ελληνικά σύνορα ήταν:

«Στέλλα» (1955), «He who must die» (1957), «The Gypsy and the Gentleman» (1958), «Where the hot wind blows» (1958), 

«Ποτέ την Κυριακή», (1960), «Il Giudizio Universale» (1961), «Vive Henri IV Vive L’ Amour» (1961), «Φαίδρα» (1962), «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται», «Τα Παιδιά του Πειραιά», «The Victors» (1963), «Τοπ Καπί» (1964), «The Unhibited/Player Pianos» (1965), «10.30 p.m. Summer» (1966), «Α man could get killed» (1966), «Gaily-Gaily» (1969), «Promise at down» (1970), «Once is not enough» (1975), «Nasty Habits» (1977), «A Dream of Passion» (1978), «Not by Coincidence» (1983).

Οι περισσότερες από αυτές τις ταινίες παραμένουν μέχρι και σήμερα άγνωστες στην Ελλάδα, γιατί γυρίστηκαν στο εξωτερικό, κατά την περίοδο της παραμονής της στη Γαλλία, και κάποιες από αυτές ουδέποτε προβλήθηκαν σε ελληνικές αίθουσες.

Η ταινία «Στέλλα» του 1955 παίρνει μέρος στο φεστιβάλ των Καννών και κερδίζει το βραβείο Χρυσή Σφαίρα για την καλύτερη ξένη ταινία, από την επιτροπή ανταποκριτών Ξένου Τύπου του Hollywood. 

Η μεγάλη όμως επιτυχία για την Μελίνα Μερκούρη, έρχεται το 1960, όταν πρωταγωνιστεί στην ταινία «Ποτέ την Κυριακή», της οποίας τη μουσική επένδυση είχε επιμεληθεί ο Μάνος Χατζιδάκις. Εδώ η κινηματογραφική «Ήλια» το κορίτσι με την αθώα παιδική ψυχή και τα ταλαιπωρημένα νεανικά χρόνια, κατακτά το βραβείο καλύτερης ηθοποιού, ενώ παράλληλα, κατά τη διάρκεια της παραμονής της στις Κάννες γνωρίζεται με τον Αμερικανό σκηνοθέτη και φιλέλληνα Ζυλ Ντασέν (Jules Dassin). Μεταξύ τους αναπτύσσεται ένας φλογερός έρωτας, ο οποίος σύντομα καταλήγει σε ένα ευτυχισμένο γάμο που τους κρατά για πάντα δεμένους. Μαζί συνεργάζονται για τη δημιουργία εννέα κινηματογραφικών ταινιών.

Στην ταινία «Φαίδρα» η Μελίνα συμπρωταγωνιστεί μαζί με τον κορυφαίο ηθοποιό του Hollywood Άντονι Πέρκινς, ενώ ο Ζυλ Ντασέν που είχε σκηνοθετήσει την ταινία παίζει ένα μικρό ρόλο, υποδυόμενος τον Χρήστο.

Ο τυχερός της αριθμός ήταν το 18, εξ’ αιτίας διαφόρων ευχάριστων συγκυριών που είχαν σημαδέψει τη ζωή της. Για παράδειγμα, εκτός του ότι και η ίδια ήταν γεννημένη στις 18 Δεκεμβρίου, ο Ζυλ Ντασέν είχε επίσης γεννηθεί στις 18 Δεκεμβρίου. Ο παππούς της Σπύρος Μερκούρης είχε γεννηθεί στις 18 Ιουνίου, ενώ τέλος, με τον Ντασέν γνωρίστηκε στις 18 Μαίου του 1955. Η ίδια εκλέχτηκε Υπουργός Πολιτισμού στις 18 Οκτωβρίου 1981.

Εκτός από σπουδαία ηθοποιός η Μελίνα Μερκούρη υπήρξε και εξαίρετη τραγουδίστρια. Κατά τη διάρκεια της καριέρας της ηχογράφησε αρκετούς δίσκους, οι περισσότεροι από τους οποίους κυκλοφόρησαν πρώτα (ή κατ’ αποκλειστικότητα) στο εξωτερικό. Κατά τα χρόνια της δικτατορίας, όλοι της οι δίσκοι και οι ταινίες είχαν απαγορευτεί στην ελληνική αγορά.

Κατά την περίοδο της δικτατορίας, η Μελίνα Μερκούρη αυτοεξορίζεται και ζει στο Παρίσι, όπου συναναστρέφεται μεγάλες φυσιογνωμίες των τεχνών και των γραμμάτων.

Οι δύσκολες συγκυρίες την όπλισαν με θέληση και πείσμα να συμβάλλει με κάθε τρόπο στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα της «... σ’ αυτό τον τόπο που γέννησε τη Δημοκρατία...» όπως αναφέρει και στο αυτοβιογραφικό της βιβλίο «Γεννήθηκα Ελληνίδα». Από τότε αναλαμβάνει ενεργό αντιστασιακή δράση και στο μεταξύ παντρεύεται τον Αμερικανό σκηνοθέτη Ζυλ Ντασέν.

Μαζί επιστρέφουν στην Ελλάδα, ύστερα το 1974 και κατοικούν σε ένα παλιό αρχοντικό κοντά στο Καλλιμάρμαρο με άπλετη θέα προς την Ακρόπολη, το χώρο που για τη Μελίνα αποτελεί το σύμβολο του Ελληνικού Πολιτισμού.

Η διεθνής ακτινοβολία της Μελίνας και οι επαφές που έχει στο μεταξύ αναπτύξει με κορυφαίους παράγοντες των τεχνών, των γραμμάτων και της πολιτικής, γίνονται αφορμή για να βγει η Ελλάδα από το περιθώριο και να ακουστεί σε ολόκληρη την Ευρώπη και την Αμερική. Η Μελίνα γίνεται μια άτυπη αλλά ουσιαστική πρέσβειρα του ελληνικού πολιτισμού.

Στις 18 Οκτωβρίου του 1981 η Μελίνα Μερκούρη εκλέγεται Υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών και παραμένει στη θέση αυτή μέχρι τον Ιούνιο του 1989. Το 1990 είχε θέσει υποψηφιότητα για τη θέση της δημάρχου Αθηνών, χωρίς ωστόσο να εκλεγεί και από τον Οκτώβριο του 1993 αναλαμβάνει και πάλι τα ηνία του Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών μέχρι το Μάρτιο του 1994, όπου και χάνει τη μάχη με το θάνατο, χτυπημένη από τον καρκίνο.

Η Μελίνα Μερκούρη κατά τη διάρκεια της υπουργίας της ήγειρε το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο στο Μουσείο της Ακρόπολης. Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα είναι τα αριστουργήματα, που έκλεψε ο λόρδος Ελγιν ακρωτηριάζοντας το σημαντικότερο μνημείο της ελληνικής αρχαιότητας.

Κι επειδή το υπάρχον Μουσείο της Ακρόπολης δεν θα τα χωρούσε φρόντισε να ξεκινήσουν οι διαδικασίες για το κτίσιμο ενός νέου Μουσείου που θα κρατήσει την πιο ωραία και μεγάλη αίθουσά του κενή, μέχρις ότου επιστραφούν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στην Ελλάδα, την χώρα που τα γέννησε. 

Επίσης, δικής της έμπνευσης ήταν η δημιουργία του θεσμού της "Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης", του πρώτου και μοναδικού μέχρι στιγμής θεσμού που ενώνει πολιτιστικά τις χώρες της Ενωμένης Ευρώπης και έκανε το εντυπωσιακό του ξεκίνημα πριν από δέκα χρόνια από την Αθήνα. 

Η Μελίνα Μερκούρη ήταν εκείνη που είπε ότι "Ο Πολιτισμός είναι η βαρειά βιομηχανία της Ελλάδας". Και κατόρθωσε να το κάνει συνείδηση όλων. 

Η Μελίνα Μερκούρη έχασε τη μάχη με τη ζωή το απόγευμα της Κυριακής της 6ης Μαρτίου του 1994, στην εντατική μονάδα του νοσοκομείου Memorial της Νέας Υόρκης.

Μετά το θάνατό της, άξιος συνεχιστής του έργου της ορίστηκε ο πολυαγαπημένος της σύζυγος και φιλέλληνας Ζυλ Ντασέν, ο οποίος ίδρυσε το Ίδρυμα «Μελίνα Μερκούρη» με σκοπούς, μεταξύ άλλων, την οργάνωση διαλέξεων, συνεδρίων, εκδόσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την προβολή των αξιών του ελληνικού πολιτισμού, με πρωταρχικό όμως στόχο του Ιδρύματος την προώθηση όλων των απαιτούμενων ενεργειών για την αποπεράτωση του Μουσείου της Ακρόπολης, κάτι το οποίο επιτεύχθηκε.