«Σφυγμός πολιτισμού»

Οι έρευνες για τον πολιτισμό είναι βολικοί στόχοι. Βούτυρο στο ψωμί της καταγγελτικής ευκολίας. Οι αντιδράσεις ποικίλες: ηθικολογικού, κοινωνικού, σκωπτικού περιεχομένου. Τα συμπεράσματα δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες. Και ποτέ δεν θα ανταποκριθούν. 

Πίσω από τα αποκαλυπτικά ποσοστά προβάλλει πάντα απειλητική η φιγούρα του «ακούλτουρου ανθρώπου». Ή στην καλύτερη περίπτωση εκείνου που τσιμπολογάει σκόρπιες πληροφορίες από σποραδικά ακούσματα, θεάματα και, σπανιότερα, αναγνώσματα. Οι πιο υποψιασμένοι κρυφογελούν σαρκαστικά, οι υποψιασμένοι κουνούν με νόημα το κεφάλι και οι έτοιμοι να εξαγάγουν συμπεράσματα μένουν με το στόμα ανοιχτό και απαξιώνουν εκείνους (την πλειοψηφία, δηλαδή) που αγνοεί την πολιτιστική κίνηση της χώρας.

Πριν από τέσσερα χρόνια, μια έρευνα για τον πολιτισμό που διενήργησε η εταιρεία Metron Analysis για λογαριασμό του περιοδικού highlights, είχε προσφέρει άφθονο υλικό. Σε ένα δείγμα 2.000 (πανελλαδικά),, το 51% δεν γνώριζε πού βρίσκεται η Εθνική Βιβλιοθήκη, οι τρεις στους δέκα δεν είχαν πάει ποτέ στην Ακρόπολη, μόνο το 3% είχε επισκεφθεί αρχαιολογικούς χώρους και μόνο το 4% παρακολουθούσε θεατρικές παραστάσεις. Στην ερώτηση για «έναν Ελληνα σύγχρονο σκηνοθέτη κινηματογράφου» το 14% είχε απαντήσει «Θόδωρος Αγγελόπουλος» και το 6% «Φώσκολος». Ως διασημότερο Ελληνα συνθέτη το 22% είχε αναδείξει τον Μίκη Θεοδωράκη και το 3% τον Φοίβο και τον Μάνο Χατζιδάκι!

Την εβδομάδα που μας πέρασε, μια νέα έρευνα ο «Σφυγμός πολιτισμού» επανέφερε συγγενείς αρρυθμίες. Πρωτοβουλία των Διεθνών Σχέσεων Πολιτισμού και....της εταιρείας στατιστικών ερευνών ΑΠΟΨΙΣ - SMR, στηρίχθηκε σε 1.500 άτομα απ’ όλη την Ελλάδα. Στην ερώτηση «πόσο συχνά επισκέπτεστε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους», το 61,7 απάντησε σπάνια και το 12,1% καθόλου. Μικρή ανάσα ανάκαμψης σε ό,τι αφορά το Νέο Μουσείο Ακρόπολης: το είχε επισκεφθεί το 40,6% στο νομό Αττικής και το 23,3% στο σύνολο της χώρας. Οταν όμως ζητήθηκαν «ονόματα Ελλήνων καλλιτεχνών των οποίων το έργο θεωρείται αξιόλογο», οι απαντήσεις, στο χορό και στα εικαστικά τουλάχιστον, εντυπωσιάζουν με το εύρος και την ποικιλία τους. Στο χορό υπερίσχυσαν ο Παπαϊωάννου και ο Μεταξόπουλος (με αυτήν τη σειρά) και στα εικαστικά ο Θεοτοκόπουλος (ο Δομήνικος υποθέτουμε) έρχεται πρώτος και ακολουθούν Μόραλης, Μυταράς και Φασιανός.

Δεν θα επεκταθούμε περισσότερο. Δεν έχει νόημα. Η σταχυολόγηση θυμίζει multiple choise ή τηλεπαιχνίδι στο οποίο καμία από τις επιλογές δεν θεωρείται λανθασμένη. Θολό το πολιτιστικό τοπίο, θολές και οι έρευνες για τον πολιτισμό. Δεν προσφέρουν επιπλέον πληροφορίες ούτε για το πού βρισκόμαστε ούτε για το πώς πορευόμαστε. Το εκάστοτε δείγμα ανακυκλώνει στερεότυπα που προσφέρει η τηλεοπτική του –κυρίως– εκπαίδευση. Το γνωστικό αντικείμενο εξάλλου είναι τόσο μεγάλο, ώστε τα αποτελέσματα να μην είναι τίποτα περισσότερο από συμβατικές, επαναλαμβανόμενες, ασαφείς φράσεις, σε ασαφείς ενδείξεις. Τα ονόματα που δημοσιοποιούνται συχνότερα (από τα ΜΜΕ), εγγράφονται στη μνήμη του αμύητου κοινού. Οι απαντήσεις εκμαιεύονται, τα συμπεράσματα ανταποκρίνονται σε μια πλασματική περί πολιτισμού εικόνα.

Ο όρος «πολιτισμός» και μόνο μπορεί να προκαλέσει πολλές αναταράξεις και διαφωνίες στην όποια προσπάθεια προσδιορισμού. Στην πολυσυλλεκτική εποχή μας το «κάπου είδα, κάτι άκουσα» είναι καθεστώς αλλά αν επιχειρούσαμε μια περιήγηση στις έννοιες (όπως «πολιτιστική εκδήλωση», για παράδειγμα) θα έπρεπε να αρκεστούμε σε πρωτόλειες ερμηνείες. Ο πολιτισμός θεωρείται αυτονόητος, αλλά αγνοούμε τα συστατικά του. Οσοι απαντούν ότι γνωρίζουν τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, μπορούν, άραγε, στο ίδιο ποσοστό, να ονομάσουν τον σκηνοθέτη της «Αναπαράστασης» ή του «Θιάσου»; Ή όσοι επιλέγουν τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο αναγνωρίζουν και την «Ταφή του κόμητα Οργκάθ»;

Στις σχετικές έρευνες, το βασικό ερώτημα είναι ποιος πολιτισμός προάγεται από την εξουσία και ποιος πολιτισμός κυριαρχεί. Με ποιο μοντέλο πορευόμαστε και γιατί απορούμε όταν το 73,8% δηλώνει ότι επισκέπτεται σπάνια ή ποτέ μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα. Ο πολιτιστικός σφυγμός στη χώρα μας έχει διαφορετικό ρυθμό. Μετριέται στις αποκλίσεις.

Tης Mαριας Kατσουνακη