Κρίση δημοκρατίας

Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ

Η οικονομική κρίση εξαπλώνεται σταθερά και καθημερινά όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, με συνεχή αύξηση των θυμάτων, αλλά και αύξουσα πιστοποίηση των ωφελουμένων από αυτήν.

Ολο και περισσότεροι πολίτες χάνουν την εργασία, την κατοικία, το μέλλον. Ανακύπτει οξύ ζήτημα οικονομικής πολιτικής, που προωθείται από τους πυλώνες του κατεστημένου οικονομικού συστήματος, τράπεζες και χρηματοπιστωτικούς τομείς. Για τους τελευταίους, η συρρίκνωση της οικονομίας, η κατάρρευση αγορών, η καταστροφή επιχειρήσεων και θέσεων εργασίας σημαίνουν εξόντωση «πλεονάζοντος» κεφαλαίου, με συνέπεια υψηλότερες χρηματοπιστωτικές αποδόσεις. Η οικονομική διαχείριση της κρίσης αποδεικνύεται περισσότερο επικίνδυνη για την κοινωνία από την ίδια την κρίση. Η πραγματική οικονομία κινδυνεύει περισσότερο από αυτούς που υποτίθεται ότι τη διασώζουν, παρά από τα αντικειμενικά προβλήματά της.

Παραμένει, εν τούτοις, γεγονός ότι στο μέτωπο της οικονομίας, οι κοινωνικές αντιστάσεις δεν φθάνουν ακόμη να επιβάλουν κάποια εναλλακτική οικονομική πολιτική, με συνέπεια οι δυνάμεις και ιδεολογίες που ευθύνονται για την κρίση να διατηρούν σήμερα τη διαχείρισή της, επαγγελλόμενες την έξοδο από.....αυτήν και εφαρμόζοντας τις αυτές επιλογές που δημιούργησαν το σημερινό αδιέξοδο. Μεσαιωνική ομοιοπαθητική στην αποθέωσή της.

Σήμερα, η οικονομική επιστήμη δυσφημείται και φθείρεται κοινωνικά υπό τον καταιγισμό των «προφητών» τής αυτο-αποκαλούμενης «εικονικής οικονομίας». Ισως το σημερινό οικονομικό πρόβλημα να αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερη επιτυχία από την πολιτική και κοινωνική πλευρά. Σημειώνεται στις μέρες μας αύξουσα ευαισθησία της κοινής γνώμης στο ζήτημα της κοινωνικής αστάθειας και αδικίας, της κατανομής των θυσιών, των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών, της δημοκρατίας για όλους.

Μέχρι πρόσφατα, όσοι μιλούσαν για δημοκρατικά ιδεώδη προσλαμβάνονταν ως «ψώνια» παρωχημένης εποχής. Ειδικότερα για την Αριστερά, η έννοια της αστικής δημοκρατίας ταυτιζόταν με εξαπάτηση των πολιτών, δεδομένου ότι στον καπιταλισμό η οικονομία θεωρείται καθοριστική των λοιπών πλευρών του κοινωνικού βίου. Κι όμως, εκδηλώνεται σήμερα ανανεωμένο ενδιαφέρον για την τήρηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, ιδίως από αυτούς που μέχρι πριν από λίγο το διέβαλλαν ως «απατηλό».

Ο Γάλλος ιστορικός Πιερ Ροζανβαλόν επισημαίνει το πιο επικίνδυνο στοιχείο της σημερινής εξέλιξης: την αποδεδειγμένα στενή και ανησυχητική σχέση της εξουσίας με το χρήμα, ιδίως το μαύρο, σε τρεις τουλάχιστον ευρωπαϊκές χώρες: Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία. Γενικότερα στον ευρωπαϊκό χώρο, κύριο χαρακτηριστικό της εποχής, επισημαίνει ο ίδιος, είναι η αύξουσα δυσπιστία των πολιτών, ιδίως των νέων, έναντι των πολιτικών συστημάτων, που θεωρούνται υπόλογα για την ύποπτη σύγχυση αρμοδιοτήτων μεταξύ εκτελεστικής και βουλευτικής λειτουργίας, για την απονομιμοποίηση κάθε έννοιας κοινωνικής δημοκρατίας, για την αποξένωση της πολιτικής από κάθε δημόσια ηθική.

Το δημοκρατικό πολίτευμα κατήντησε τυποποιημένο κενό κέλυφος, στο οποίο ο λαός παραμένει ανεύρετος. Η όξυνση της κρίσης αναδεικνύει την αγανάκτηση των πολιτών απέναντι στον αυταρχισμό και την αλαζονεία των κυβερνώντων.

Ηγαλλική ριζοσπαστική Αριστερά καταγγέλλει τον συντηρητικό πρόεδρο της χώρας ότι «αμαυρώνει τη Γαλλία και προδίδει τα δημοκρατικά ιδεώδη». Η ίδια υψώνει σημαία με τα φθαρμένα από τον χρόνο συνθήματα «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα», θεωρώντας ότι αυτά συσπειρώνουν σήμερα τις λαϊκές μάζες ενάντια στην κρίση και την ταξική διαχείρισή της.

Για τη σοσιαλιστική Αριστερά «η δημοκρατία καταστρέφεται, με το άδειασμα από κάθε περιεχόμενο του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου, με την έκρηξη οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων, με την υπόθαλψη αντιπαραθέσεων και ανταγωνισμών μεταξύ κοινωνικών ομάδων και κατηγοριών. Κι όμως, μια διαφορετική Γαλλία είναι εφικτή, με βάση την επιστροφή στα δημοκρατικά ιδεώδη και στην κοινωνική δικαιοσύνη». Ακόμη και οι οικολόγοι διαπιστώνουν επείγουσα ανάγκη επιστροφής στις πηγές της δημοκρατίας, όπως διατυπώθηκαν στη σύνθεση του ιστορικού σοσιαλιστή Ζαν Ζορές (1859-1914).

Ο κόσμος της εργασίας αξιώνει πρωτίστως «σεβασμό, αξιοπρέπεια, κοινωνική μέριμνα». Οι νέοι αγανακτούν όχι τόσο για την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασής τους όσο κυρίως για το ότι η εργασιακή επισφάλεια και το έλλειμμα επαγγελματικής προοπτικής τούς υποβαθμίζουν σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας. «Απαιτούμε αξιοπρέπεια, υπερασπιζόμαστε τις θεμελιώδεις αξίες της δημοκρατίας. Ιδανικό μας: η κοινωνία αλληλεγγύης, που φροντίζει για τον καθένα, ο καθείς για το σύνολο, όλοι μαζί για το κοινό μέλλον. Να επανενεργοποιηθεί το δημοκρατικό κοινωνικό συμβόλαιο».

Στην πρόσφατη γιορτή της «Ουμανιτέ», ομιλητές επεσήμαναν ότι «η παγκοσμιοποίηση, η Ευρώπη απομάκρυναν τους πολίτες από τους εκπροσώπους τους. Η δημοκρατία, η λαϊκή βούληση ελέγχου της εξουσίας αναδεικνύονται σήμερα κομβικά σημεία για την αναγκαία αλλαγή».

Από την πλευρά του Ρήνου, στη Γερμανία, η κρίση προσλαμβάνεται επίσης ως περισσότερο πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα, παρά στενά οικονομικό. Ανακύπτει έτσι οξύ ζήτημα ανάκτησης της εργασιακής αξιοπρέπειας και της δημοκρατίας. Παρ' όλο που ο μαρξιστής Χάμπερμας θρηνεί για την κατάρρευση του «συνταγματικού πατριωτισμού» και την επανεμφάνιση των εθνικισμών, εν τούτοις Γερμανοί κοινωνιολόγοι καταγράφουν προσγείωση σε περισσότερο πραγματιστικά γήπεδα.

Εάν η κρίση πυροδοτεί επάνοδο εθνικών ταυτοτήτων, ίσως αυτό αποδειχθεί θετική προϋπόθεση, ικανή να διασώσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και την Ευρώπη από τον κίνδυνο διάλυσης μέσα στην ανωνυμία. Δεν υπάρχει ισχυρή Ευρώπη, χωρίς ισχυρές εθνικές ταυτότητες, πυλώνες για την ευρωπαϊκή, διαπιστώνει ο Γερμανός πολιτειολόγος Βέρνερ Κρόνενμπεργκ. Στην Ευρώπη σήμερα, η καταστροφή του κοινωνικού ιστού εισπράττεται ως κοινωνικά άδικη συνέπεια από τη διαχείριση της οικονομικής κρίσης, εξ ου η κατ' αντιδιαστολήν προβολή αιτημάτων της κοινωνικής συνοχής. Τα δημοκρατικά αντανακλαστικά υπερισχύουν της στενά οικονομικής ανάλυσης, χωρίς βεβαίως αυτό να σημαίνει ότι ο οικονομικός προβληματισμός υποβαθμίζεται.

Από την οικονομική προσέγγιση, η κοινή γνώμη αντλεί κοινωνικά και πολιτικά συμπεράσματα: την ανάγκη αποκατάστασης της βασικής κοινωνικής σκηνής της Ιστορίας και των δημοκρατικών δικαιωμάτων, σε αντιδιαστολή με την αποδόμηση και τον ταξικό αποπροσανατολισμό, που έχουν οδηγήσει στη σημερινή αποδιάρθρωση και στο αδιέξοδο.