Ανθίβολα από τους Χιονιάδες

Οι Χιονιάδες, ένα μικρό χωριό χτισμένο στις πλαγιές του Γράμμου, κοντά στα αλβανικά σύνορα, σε υψόμετρο 1.100 μέτρων, δεν ξεπέρασαν ποτέ τους 350-400 κατοίκους, αλλά έμειναν στην ιστορία της μεταβυζαντινής και της νεότερης εκκλησιαστικής ζωγραφικής ως η γενέτειρα ενός σημαντικού αριθμού καλλιτεχνών.

Από τον 18ο έως τα μέσα του 20ού αι. έχουν εντοπιστεί πάνω από 65 ζωγράφοι, εντυπωσιακός αριθμός για ένα τόσο μικρό χωριό, οι οποίοι ιστόρησαν με τοιχογραφίες πολλούς ναούς, κόσμησαν αρχοντικά, ζωγράφισαν μεγάλο αριθμό εικόνων, ενώ ασχολήθηκαν και με την ξυλογλυπτική. Η φήμη τους ξεπέρασε τα όρια του τόπου τους, στην κεντρική και βορειοδυτική Ελλάδα, φτάνοντας στο Αγιον Ορος, τη νότια Αλβανία, τη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία.

Αφορμή για τα παραπάνω στέκεται η έκδοση «Ανθίβολα από τους Χιονιάδες. Συλλογή Μακρή-Μαργαρίτη», από το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Ενας τόμος πολυτελής, ογκώδης (410 σελίδες), πλούσιος σε φωτογραφίες, που φωτίζει την ιστορία των σχεδίων και των ανθιβόλων (σχέδια αποτύπωσης από παλαιότερα έργα), τα οποία αποτελούν στάδια εργασίας πριν από την τελική φορητή εικόνα ή την τοιχογραφία. Τα ίδια, αυθεντικά δείγματα εικαστικής......δημιουργίας.

Η εικόνα είναι η τελευταία φάση μιας χρονοβόρας κατασκευαστικής διαδικασίας με πολλές αθέατες όψεις. «Το ανθίβολο υπηρετεί αυτή την καλλιτεχνική πορεία, καθοδηγεί το χέρι του ζωγράφου, αποτελεί το σοφό υπόδειγμα παλαιότερου σεβαστού προτύπου. Το ανθίβολο, ευάλωτο και εύθραυστο από τη φύση του, ταπεινό και γοητευτικό συνάμα, παρέμεινε επί αιώνες στην αόρατη πλευρά της καλλιτεχνικής δημιουργίας», όπως αναφέρουν οι συγγραφείς του τόμου, η αρχαιολόγος Ανδρ. Κατσελάκη κι η ιστορικός της βυζαντινής τέχνης Μ. Νάνου.

Η χρήση του ανθιβόλου επιβεβαιώνεται από τον 15ο αιώνα. Η διαθήκη του ζωγράφου Αγγελου Ακοτάντου (Χειρ Αγγέλου), που συντάχτηκε το 1436, περιέχει τέτοιες ενδείξεις, μας λέει στον πρόλογό της η καθηγήτρια βυζαντινής τέχνης Μαρία Βασιλάκη, ειδική στη μελέτη των ανθιβόλων, και επιμελήτρια της έκθεσης Ακοτάντου στο Μουσείο Μπενάκη αυτή την περίοδο.

«Στις περιπτώσεις που σωζόμενα ανθίβολα ή σχέδια ζωγραφικής μπορούν να ταυτιστούν με συγκεκριμένες εικόνες ή τοιχογραφίες, προσφέρουν ένα ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο στο να κατανοήσουμε ένα έργο», τονίζει. Τα 24 ανθίβολα «συνομιλούν» στις σελίδες του τόμου με 309 φωτογραφίες έργων θρησκευτικής τέχνης, που παρατίθενται ως συγκριτικό υλικό, και με δέκα ακόμη αδημοσίευτα ανθίβολα από τη συλλογή του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης κ.ά.

Τα 24 ανθίβολα, που καλύπτουν την περίοδο από τα τέλη σχεδόν του 18ου έως τα τέλη του 19ου αιώνα και συνδέονται με τον χώρο της Ηπείρου, προέρχονται από το αρχείο του αγιογράφου Ανέστη Γιαννούλη και συνδέονται με τους Χιοναδίτες αδελφούς Χριστόδουλο και Θωμά Μαρινά. Στους τελευταίους, φημισμένους μάστορες αγιογράφους, μαθήτευσε ο πατέρας του Ανέστη Γιαννούλη, Παύλος Γιαννούλης, ο οποίος έδρασε στον Νομό Θεσπρωτίας. Τον Ανέστη Γιαννούλη, όπως μας πληροφορεί ο συλλέκτης Χρήστος Μαργαρίτης, ανακάλυψαν στα τέλη της δεκαετίας του ‘60 οι ζωγράφοι Γιώργος Βακιρτζής, Παναγιώτης Γράββαλος και Κώστας Τζιμούλης, σε περιοδεία τους ανά την Ελλάδα, για να καταγράψουν τις ζωγραφικές λαϊκές επιγραφές. Η κασέλα των προπάππων άνοιξε και τα ταπεινά ηπειρώτικα σχέδια πήραν τον δρόμο για την Αθήνα και σταδιακά για τις ιδιωτικές και μη συλλογές. Ανάμεσά τους, σχέδια και ανθίβολα, με τον Χριστό Παντοκράτορα, τον Αγιο Νικόλαο, τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, τον Αγιο Δημήτριο έφιππο, για το μνημειακό τέμπλο του Αγίου Γεωργίου στους Νεγάδες (Ζαγόρι Ιωαννίνων).

Πολλά αρχεία Χιοναδιτών ζωγράφων έχουν παραδοθεί, και αναμένονται κι άλλα, στο υπό συγκρότηση Μουσείο Χιοναδιτών Ζωγράφων, που δημιουργήθηκε στους Χιονιάδες, με πρωτοβουλία του συλλόγου του χωριού.

ΠΗΓΗ:ethnos.gr