Το "δράμα" της μεσαίας τάξης

Της Pιτσας Mασουρα

Δεν ανήκουν πια στη σφαίρα της φαντασίας. Δεν είναι λαϊκιστικές δηλώσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης, ούτε καν των τηλεοπτικών ταγών. Είναι η νέα πραγματικότητα που μας κυκλώνει. 

Θυμίζει την τσουγκράνα του αγρότη. Μαζί με τα ξερόχορτα και τις πετρούλες μαζεύει τους μικρούς χωμάτινους σβόλους, που υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να γίνουν μήτρα για το καινούργιο φυτό, κομμάτι της αναγέννησης της φύσης και του ανθρώπου. 

Μα ποιος τη θέλει αυτήν τη νέα πραγματικότητα; Στρέφουμε το βλέμμα αλλού. Κοιτάμε τις ολόφωτες βιτρίνες. Ψυχοθεραπεία είπαν το window shopping; Τα λαμπιόνια της πόλης, η γιορτή πλησιάζει, αλλά το σφίξιμο στο στήθος σταθερό. Δεν το ξεγελάνε τα φώτα. Ο πρώτος άστεγος, ο δεύτερος. Ο πρώτος επαίτης, ο δεύτερος. Ο πρώτος, ο δεύτερος, ο τρίτος λαθρομετανάστης. Κι ύστερα ο απολυμένος. Οχι, αυτόν δεν τον ξεχωρίζει κανείς, ούτε όταν ο αγκώνας αγγίζει ελαφρά τον αγκώνα του καθώς διασταυρωνόμαστε. Σαν να μην υπάρχει ο ηλεκτρισμός των σωμάτων. Στο κάτω κάτω δεν το γράφει στο κούτελο ότι είναι απολυμένος. Εχει τους λόγους του. Αύριο, μεθαύριο, δεν θα ’ναι μόνος. Θα ’ναι μιλιούνια οι απολυμένοι, οι άνεργοι. Κι αν κάνουν πάρτι στη μέση του δρόμου, ποιος θα τους........πει όχι;

Δύο νέοι άνθρωποι συζητούν χαμηλόφωνα έξω από το Παλλάς στη Βουκουρεστίου. Λέει ο ένας: η δημοκρατία στοιχειώνεται από τον ολοκληρωτισμό. Συμπληρώνει ο άλλος: η κοινωνία της υπευθυνότητας απειλείται. Υπερβολές, σκέπτομαι, αν και ο Μπρυκνέρ (φωτ.) γράφει ότι το άτομο είναι μια εύθραυστη δομή που στηρίζεται στην υλική ευμάρεια, στο κράτος δικαίου και πρόνοιας, στην άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων. Αν αφαιρέσουμε έστω και ένα από αυτά, το άτομο καταρρέει. Τελικά, τι έχει αφαιρεθεί και από ποιους; Πολλά έχουν αφαιρεθεί και αφαιρούνται καθημερινά κι άλλα. Δεν είναι μόνον η υλική ευμάρεια και το κράτος πρόνοιας που συρρικνώνονται. Είναι κάτι ακόμη: η μεσαία τάξη γίνεται στόχαστρο. Η μεταπολεμική, μετεμφυλιακή μεσαία τάξη που δεν πίστεψε σε μεγάλα ιδεολογήματα, αλλά περιόρισε τα όριά της σε έννοιες, όπως ατομισμός, εργασία, απολαβές, περιουσιακά στοιχεία, διασκέδαση. Η αυταρέσκεια της μεσαίας τάξης είναι αυτή που αντιμετωπίζει σήμερα πρόβλημα από τη νέα πραγματικότητα κι όχι τόσο η δημοκρατία, όπως την έχουμε γνωρίσει. Αν κι ένας φίλος επιμένει: ποτέ μη λες ποτέ.

Θυμάμαι άρθρο της ισπανικής εφημερίδας El Pais. Τίτλος της: Η εξέγερση της μεσαίας τάξης. Τίτλος βαρύγδουπος. Ομως, πόσο μακριά βρισκόμαστε από ένα τόσο ακραίο γεγονός; Η μεσαία τάξη εξεγείρεται εναντίον των θεσμοθετημένων εξουσιών. Εχθρός της είναι ο νέος κόσμος της παγκοσμιοποίησης. Η μείωση των εισοδημάτων, η ανεργία και η απώλεια των κοινωνικών παροχών μαζί με την ευημερία, που τελειώνει τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, συνδέεται με τη δημιουργία νέας μεσαίας τάξης, αυτήν τη φορά στις αναπτυσσόμενες χώρες, των οποίων οι αδηφάγες κοινωνίες φιλοδοξούν να μας ξεπεράσουν δίχως αναστολές και ενδοιασμούς. Η μεσαία τάξη σε Κίνα, Ινδονησία, Τουρκία στρέφεται προς τη συσσώρευση πλούτου. Η θρησκεία θριαμβολογεί όπως πάντα, και η γυναίκα παραμένει εγκλωβισμένη στην παραδοσιακά ανδροκρατούμενη οικογένεια. Τι είδους πρόοδος είναι αυτή;

Στη Δύση, η εργατική τάξη που εμπνεύστηκε από τον Μαρξ (φωτ.) δεν μετράει, όπως μετρούσε. Η μεσαία τάξη γίνεται υποκείμενο της ιστορίας. Και τώρα είναι έτοιμη να εξεγερθεί εναντίον εκείνων που της αφαιρούν την εξουσία. Πώς, όμως; Δεν θέλει τους μετανάστες, αλλά ποιος θα κάνει τη βρωμοδουλειά; Εκείνη; Δεν θέλει τους μουσουλμάνους, αλλά, αν δεν απομονώσει τους εξτρεμιστές διαχωρίζοντάς τους από τις μεγάλες μάζες των πιστών, θα βυθιστεί σε κυκεώνες αντιπαλότητας. Δεν εκτιμά τον δημόσιο έλεγχο, αλλά η αγορά και η απορρύθμισή της την άφησαν στα κρύα του λουτρού.

Κάποιοι θα πουν ότι η μεσαία τάξη αποσυντίθεται, θύμα του άκρατου καπιταλισμού. Δεν κάνω προβλέψεις, αλλά διερωτώμαι τι θα έλεγαν οι Φρίντμαν, Ραντ και Γκρίνσπαν στο ενδεχόμενο ο άκρατος καπιταλισμός να έχει ατυχές τέλος. Εχουν γραφτεί βιβλία για την κρίση, όχι όμως για το τέλος του καπιταλισμού. Ισως θα ’χε ενδιαφέρον να στρέψουμε το βλέμμα προς την Κίνα. Να ξεθάψουμε πρέπει την ετυμηγορία του Τσου Εν Λάι (φωτ.) για τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 και να την εκλάβουμε ως παραίνεση, μήπως κατανοήσουμε καλύτερα την κρίση του 2008: «Είναι πολύ νωρίς για να κρίνουμε», είχε πει ο Κινέζος ηγέτης, απαντώντας στον Χένρι Κίσινγκερ.