Η πρωτοφανής διαρροή χιλιάδων απόρρητων εγγράφων των αμερικανικών διπλωματικών υπηρεσιών από τον ιστότοπο Wikileaks προσφέρει μια ανέλπιστη ευκαιρία επανεκτίμησης των σχέσεων της υπερδυνάμεως με τον υπόλοιπο κόσμο κατά την τελευταία δεκαετία.
Ειδικότερα, η αμερικανική πρεσβεία στην Αγκυρα εμφανίζεται ως ο αποστολέας 7.918 εκ των διαρρευσάντων εγγράφων, περισσοτέρων από οποιαδήποτε άλλη αμερικανική διπλωματική υπηρεσία, πλην του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών.
Πληθώρα εγγράφων αναφέρονται στην προσπάθεια της Τουρκίας να ανεξαρτητοποιηθεί από τη δυτική επιρροή και να διεκδικήσει αυτόνομο στρατηγικό ρόλο. Αλλα έγγραφα αναφέρονται στις εσωτερικές πολιτικές διαμάχες. Βάσει των μέχρι στιγμής αποκαλυφθέντων, λίγα είναι τα νέα στοιχεία τα οποία προκύπτουν για την τουρκική εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Ωστόσο, έχει μεγάλο ενδιαφέρον η τοποθέτηση των Αμερικανών διπλωματών σε μια σειρά αμφιλεγόμενων ζητημάτων που απασχολούσαν και απασχολούν τον τουρκικό δημόσιο βίο.
Στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής, γίνεται σαφής η δυσφορία των Αμερικανών διπλωματών λόγω της μεταστροφής της τουρκικής.......εξωτερικής πολιτικής κατά την περίοδο Ερντογάν. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ευθεία επίθεση προς τον υπουργό Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος θεωρείται «πολύ επικίνδυνος» και κατηγορείται ότι «ασκεί ισλαμιστική επιρροή» επί του πρωθυπουργού Ερντογάν. Οι φιλοδοξίες Νταβούτογλου να μετατρέψει την Τουρκία σε ηγετική περιφερειακή δύναμη και παγκόσμιο στρατηγικό παίκτη αντιμετωπίζονται μάλλον με δυσπιστία, η οποία ενίοτε φθάνει και στην ειρωνεία. Οι Αμερικανοί διπλωμάτες εκτιμούν πως η τουρκική διπλωματία αδυνατεί για πολλούς λόγους να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις του ρόλου που οραματίζεται ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών. Σε ένα από τα εμπιστευτικά έγγραφα, η τουρκική εξωτερική πολιτική υπό τον κ. Νταβούτογλου παρουσιάζεται σκωπτικώς να έχει «φιλοδοξίες λιμουζίνας Ρολς-Ρόις, αλλά υποδομές αυτοκινήτου Ρόβερ».
Πολύ ενδιαφέρουσες είναι και οι τοποθετήσεις των Αμερικανών διπλωματών για τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία. Αναφορικά με την αντιπαράθεση μεταξύ της κυβερνήσεως Ερντογάν και του στρατού, τα έγγραφα δείχνουν ότι οι Αμερικανοί διπλωμάτες υιοθετούν τις θέσεις της κυβερνήσεως. «Οπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά», αναφέρει ένας Αμερικανός διπλωμάτης, χρησιμοποιώντας μια παροιμία κοινή στην Ελλάδα και την Τουρκία, για να εκφράσει την άποψη ότι η υπόθεση «Εργκένεκον» και τα ποικιλώνυμα σχέδια πραξικοπήματος, τα οποία αποκαλύφθηκαν κατά τα τελευταία οκτώ χρόνια δεν αποτελούν σκευωρίες της κυβέρνησης Ερντογάν, αλλά ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Επισημαίνεται επίσης πόσο ενισχύθηκε το προφίλ του πρωθυπουργού Ερντογάν και πόσο επλήγη το κύρος και η δημοφιλία του στρατού ως αποτέλεσμα αυτών των αποκαλύψεων. Επιπλέον, μεγάλη σημασία αποδίδεται στις εσωκομματικές ισορροπίες στο κυβερνών ΑΚΡ. Ο φημολογούμενος εσωκομματικός ανταγωνισμός μεταξύ του πρωθυπουργού Ερντογάν και του προέδρου Γκιουλ, οι διακυμαινόμενες σχέσεις μεταξύ του κ. Ερντογάν και του Φετχουλάχ Γκιουλέν, ηγέτη της ισχυρότερης ισλαμικής οργάνωσης (tarikat) της σύγχρονης Τουρκίας, βρίσκουν τη θέση τους στις εμπιστευτικές αναφορές της αμερικανικής πρεσβείας. Επιπλέον, στις αναφορές τους οι Αμερικανοί διπλωμάτες δίνουν βάση σε καταγγελίες διαφθοράς στελεχών της κυβέρνησης του ΑΚΡ, αλλά και του ίδιου του πρωθυπουργού Ερντογάν, με συγκεκριμένη αναφορά στην ιδιωτικοποίηση της κρατικής εταιρείας διυλιστηρίων T„PRAS. Οι καταγγελίες αυτές είχαν διατυπωθεί από τον αντιπολιτευόμενο Τύπο, ωστόσο περιέπεσαν σε λήθη, βοηθούντος και του καθεστώτος βουλευτικής ασυλίας, το οποίο προστατεύει πρωθυπουργό και υπουργούς.
Είναι πρόωρο να προβεί κανείς σε συνολική εκτίμηση των αποκαλύψεων, ενόσω συνεχίζεται η δημοσίευση των εγγράφων που διέρρευσαν από την αμερικανική πρεσβεία στην Αγκυρα. Βάσει, ωστόσο, των ήδη υπαρχόντων στοιχείων, μπορεί κανείς να προβεί σε μια επανεκτίμηση των πρόσφατων εσωτερικών πολιτικών εξελίξεων. Ενισχύεται η αξιοπιστία των καταγγελιών και των διώξεων για απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον της κυβερνήσεως Ερντογάν, όπως και οι καταγγελίες εκτεταμένης διαφθοράς, οι οποίες αγγίζουν και την ηγεσία του κυβερνώντος κόμματος. Επίσης, είναι δυνατή και η επισήμανση δύο ζητημάτων, που μπορούν να λειτουργήσουν αποσταθεροποιητικώς κατά το προσεχές διάστημα. Το πρώτο είναι η διαδοχή του πρωθυπουργού Ερντογάν, ο οποίος έχει ήδη δηλώσει ότι οι βουλευτικές εκλογές του 2011 θα είναι οι τελευταίες στις οποίες θα συμμέτασχει. Οι ισορροπίες δυνάμεων μεταξύ του Ερντογάν, ισχυρών παραγόντων του ΑΚΡ, αλλά και του Φετχουλάχ Γκιουλέν, θα επηρεάσουν μια πολιτική μάχη, η έκβαση της οποίας θα σημάνει πολλά για την Τουρκία και τις διεθνείς της σχέσεις. Το δεύτερο είναι η τουρκική εξωτερική πολιτική. Είναι σαφές από τα έγγραφα ότι η επιδείνωση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων τείνει να παγιωθεί. Υπό την καθοδήγηση του Αχμέτ Νταβούτογλου, η Τουρκία δείχνει να αποδύεται σε κινήσεις στρατηγικού τυχοδιωκτισμού, το μέγεθος και τις συνέπειες των οποίων μάλλον αδυνατεί να συλλάβει προς το παρόν.
* Ο κ. Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου