Στα τέλη Οκτωβρίου παρουσιάστηκε στο Βερολίνο, σε ένα κατάμεστο θέατρο, η μελέτη, έκτασης 890 σελίδων, που συνέταξε επιτροπή ιστορικών με τίτλο Το Υπουργείο Εξωτερικών και το παρελθόν. Οι γερμανοί διπλωμάτες στο Τρίτο Ράιχ και την ΟΔΓ (Eckart Conze, Norbert Frei, Peter Hayes, Moshe Zimmermann, Das Amt und die Vergangenheit. Deutsche Diplomaten im Dritten Reich und in der Bundesrepublik, εκδ. Blessing, Βερολίνο 2010).
Την εντολή για τη σύσταση της επιτροπής και την εκπόνηση της μελέτης την είχε δώσει το 2005 ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Γιόσκα Φίσερ. Στο βιβλίο, λοιπόν, αποκαλύπτεται ότι το διάστημα 1939-1945 το Υπουργείο Εξωτερικών ήταν ένας «εγκληματικός οργανισμός», αναμεμειγμένος κανονικότατα στα εγκλήματα των εθνικοσοσιαλιστών, ότι οι γερμανοί διπλωμάτες σε όλες τις χώρες της Ευρώπης συμμετείχαν ενεργά στην εφαρμογή της «τελικής λύσης» και στη συστηματική εξόντωση των Εβραίων, και ότι όλοι οι υπάλληλοι, και όχι μεμονωμένοι αξιωματούχοι, γνώριζαν τα πάντα για το Ολοκαύτωμα από την πρώτη μέρα. Επίσης, ότι μετά το ’45, φανατικοί ναζί όχι μόνο συνέχισαν να δουλεύουν στο υπουργείο, αλλά κατάφεραν να δημιουργήσουν εκεί δομές νομικής προστασίας συναδέλφων τους εγκληματιών και να βοηθούν καταζητούμενους ναζί δολοφόνους.
Τι το περίεργο, θα αναρωτηθεί οποιοσδήποτε μη Γερμανός. Στη Γερμανία όμως, η συλλογική ενοχή είναι ακόμη βαριά. Τα αποτελέσματα της μελέτης καταρρίπτουν έναν συστατικό μύθο της ίδρυσης της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, τον.......οποίον καλλιέργησαν, μεταξύ άλλων, και οι ίδιοι οι υπάλληλοι του υπουργείου και είναι ένας από τους μακροβιότερους μύθους περί το Τρίτο Ράιχ: ότι δηλαδή το υπουργείο αυτό επί Χίτλερ έκανε τάχα ό,τι μπορούσε για να αποτρέψει τα χειρότερα, ήταν εστία αντίστασης με σχετικά αυτόνομη υπόσταση, και ότι οι γερμανοί διπλωμάτες δεν γνώριζαν τις λεπτομέρειες των χιτλερικών εγκλημάτων.
Δεν αποτελεί βέβαια είδηση ότι μεταπολεμικά στη Γερμανία σε όλα τα υπουργεία παρέμειναν αξιωματούχοι και υπάλληλοι με ναζιστικό παρελθόν, ότι η «αποναζιστικοποίηση» δεν συντελέστηκε πλήρως και σε βάθος και ότι το γεγονός αυτό δεν θιγόταν επισήμως. Από το 1971 κιόλας, διάφοροι ιστορικοί έχουν μελετήσει το θέμα -- πάντα όμως είχαν να αντιμετωπίσουν το καθεστώς των διπλωματών που διαμαρτύρονταν και ένα κράτος που τους διέψευδε και τους αντιμαχόταν ώστε να συντηρήσει το μύθο του.
Αφορμή για τη σύσταση της τωρινής επιτροπής, η οποία, σημειωτέον, ερεύνησε μόνο ό,τι αφορά το Υπουργείο Εξωτερικών και δεν ασχολήθηκε καθόλου με άλλες υπηρεσίες, στάθηκε η επιμονή μιας ηλικιωμένης υπαλλήλου του υπουργείου, που επισήμανε με επιστολή της στον Φίσερ, τότε υπουργό, και κατόπιν στον καγκελάριο Σρέντερ ότι στη νεκρολογία ενός διπλωμάτη δεν αναφερόταν λέξη για το ναζιστικό του παρελθόν. Ο Φίσερ αποφάσισε λοιπόν να συγκαλέσει την επιτροπή και να της αναθέσει να ασχοληθεί με αυτή την καυτή πατάτα, και μάλιστα λίγο πριν λήξει η θητεία του. Και τώρα, πέντε χρόνια αργότερα, έρχεται να δρέψει τις δάφνες της πρωτοβουλίας του.
Στον μακρύ κατάλογο των υπουργών εξωτερικών της μεταπολεμικής Γερμανίας, μεταξύ των οποίων ο Βίλλυ Μπραντ, ο Χανς-Ντίτριχ Γκένσερ και ο Κλάους Κίνκελ, ο Φίσερ παρουσιάστηκε ως «ο υπουργός που τόλμησε». Ωστόσο, μέσα στην έκπληξη της κοινής γνώμης από τα αποτελέσματα της έρευνας και την αποκατάσταση της αλήθειας, μόνο μία εφημερίδα, αν δεν κάνω λάθος, η αριστερή jungeWelt, βρέθηκε να υπενθυμίσει ότι ο Φίσερ διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας την εποχή του πολέμου στο Κόσοβο, υποστήριξε την αποστολή γερμανικών στρατευμάτων εκεί (για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) και ήταν υπέρμαχος της νατοϊκής παρέμβασης, και μάλιστα με το επιχείρημα «όχι άλλο Άουσβιτς» βομβάρδιζε το Βελιγράδι χωρίς να έχει κηρύξει τον πόλεμο.
Τα αποτελέσματα της μελέτης απασχόλησαν αρκετά την κοινή γνώμη στη Γερμανία και έδωσαν το έναυσμα για να διαταχθούν έρευνες και σε άλλες υπηρεσίες. Γράφτηκαν άρθρα επί άρθρων, τα περισσότερα από τα οποία καταγράφουν τη γενικότερη έκπληξη, έγιναν αφιερώματα στις εφημερίδες, το βιβλίο πούλησε 100.000 αντίτυπα εν μια νυκτί -- πράγμα που φανερώνει και το ειλικρινές ενδιαφέρον των Γερμανών. Δύο πράγματα αξίζουν την προσοχή μας, κατά τη γνώμη μου: πρώτον, η απροθυμία που επέδειξαν οι υπάλληλοι του αρχείου του υπουργείου να συνεργαστούν με την επιτροπή των ιστορικών (σημειωτέον ότι το αρχείο αυτό διατηρούσε ως τώρα την αυτονομία του από τα Κρατικά Αρχεία, με τη δημοσιοποίηση της έρευνας όμως άρχισαν οι διαδικασίες για την ένταξή του) -- την απροθυμία την κατέγραψαν και την σχολιάζουν τα ίδια τα μέλη της επιτροπής· δεύτερον, η έκπληξη των Γερμανών μπροστά σε μια τέτοια «αποκάλυψη»: τι άλλο περίμεναν, δηλαδή, σκέφτεται κανείς αυθόρμητα, ότι κοτζάμ Υπουργείο Εξωτερικών επί Χίτλερ θα εφάρμοζε άλλη από τη χιτλερική πολιτική; Φαίνεται, όμως, ότι ένα ολόκληρο κράτος χτίστηκε και γενιές επί γενεών είχαν ανάγκη να πιστεύουν για χρόνια ένα τέτοιο προφανές ψέμα: ότι οι διπλωμάτες τους προσπάθησαν να «αποτρέψουν τα χειρότερα» μέσα στη χιτλερική λαίλαπα. Ο χειρισμός του παρελθόντος ώστε αυτό να πάρει συγκεκριμένη μορφή στη συλλογική μνήμη ήταν, όμως, βασικό μέλημα του νέου γερμανικού κράτους μεταπολεμικά, όπως και οι συγκαλύψεις, οι αποσιωπήσεις και η πολιτική αντιμετώπιση της απόδοσης ευθυνών. Η σκιά του φαιού παρελθόντος αποδεικνύεται πολύ βαρύτερη, όσο κι αν οι μύθοι της αποναζιστικοποίησης συντηρούνται και επιζούν έως και σήμερα. Να όμως που ήρθε η ώρα να αρχίσουν να καταρρίπτονται.
Απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου.
Σε ένα φυλλάδιο με τίτλο Η εξωτερική πολιτική σήμερα, που εξέδωσε το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών το 1979 --ένα χρόνο μετά την έρευνα του Κρίστοφερ Μπράουνινγκ,1 η οποία δεν άφηνε περιθώρια παρερμηνείας--, συνοψίζεται σε μερικές προτάσεις η ιστορία του υπουργείου το διάστημα 1933-1945: «Το Υπουργείο Εξωτερικών πρόβαλλε σκληρή και επίμονη αντίσταση στα σχέδια των αξιωματούχων του εθνικοσοσιαλισμού, δεν κατάφερε ωστόσο να αποτρέψει τα χειρότερα. Το υπουργείο παρέμεινε για καιρό μια “απολιτική” υπηρεσία και οι εθνικοσοσιαλιστές το θεωρούσαν θύλακα αντιπολίτευσης. Στην είσοδο του καινούργιου υπουργείου στη Βόννη βρίσκεται αναρτημένη μια αναμνηστική πινακίδα για τους συνεργάτες του Υπουργείου Εξωτερικών που θυσίασαν τη ζωή τους στον αγώνα ενάντια στη δικτατορία του Χίτλερ». Ακόμη και με την ευμενέστερη ματιά, αυτή ήταν μόνο η μισή αλήθεια. Γιατί η ιστορία του Υπουργείου Εξωτερικών την περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού δεν είναι γραμμένη με το μελάνι της αντίστασης και της αντιπολίτευσης. Η εικόνα που καλλιεργούσε στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία το ίδιο το Υπουργείο Εξωτερικών για την ιστορία του είναι ένας μύθος.
Επίσης, η άποψη […] ότι οι εθνικοσοσιαλιστές καριερίστες και τα μέλη των Ες-Ες εκτόπισαν και ώθησαν στο περιθώριο την παραδοσιακή ελίτ των διπλωματών, είναι διάτρητη. Αυτή η επιχειρηματολογία, που έχει αφήσει τα ίχνη της και στην επιστημονική βιβλιογραφία, αναπτύχθηκε αμέσως μετά το τέλος του πολέμου στους κύκλους των γερμανών πρώην διπλωματών. Ήταν μια κίνηση αντιπερισπασμού και ισχυρό εργαλείο ώστε να διευκολυνθούν τα μέλη της παλιάς διπλωματίας της Βίλχελμστράσε2 να επανέλθουν στο Υπουργείο Εξωτερικών που θα ιδρυόταν την περίοδο μετά τον πόλεμο -- γιατί όλοι συμφωνούσαν ότι αργά ή γρήγορα θα φτιαχνόταν ξανά ένα γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών.
1 Μια από τις πρώτες έρευνες για τη δραστηριότητα του υπουργείου τα χρόνια της χιτλερική δικτατορίας, η οποία, σημειωτέον, μεταφράστηκε στα γερμανικά το 1978, 32 χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή της (Σ.τ.Μ..).2 Ο δρόμος όπου βρισκόταν το ΥπΕξ στο Βερολίνο (Σ.τ.Μ.)
Από τη στήλη ΕΝΘΕΜΑΤΑ-avgi.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου